فهرست کامل فرهنگ لغت خودمونی مردم ایران قسمت چهارم

به چشم-اطاعت می شود

خانوار-مجموع اعضای یک خانواده
خوش جنس-خوش باطن-سلیم النفس
حاضری-غذایی که پختن نمی خواهد و به سرعت آماده می شود

بسیار دلواپس و نگران بودن

باز نشسته ک-سی که بدلیل پیری و یا علل دیگر از کار کردن دست کشیده است و حقوقی دریافت می کند

خمیازه کشیدن-دهن دره کردن

دوا به خورد کسی دادن-مسموم کردن-به زور به کسی دارو یا مشروب خوراندن

حرف-سخن-گفتار-کلام

پَر جبرئیل-چیز کمیاب و نادر-پول

حرام کردن-تلف کردن-از میان بردن نتیجه و فایده

به کله ی کسی زدن-دیوانه شدن

دلمه-لخته-منعقد-سفت شده

رسیدگی کردن-سرکشی و وارسی کردن

بازداشتگاه-زندان موقت

چینی بند-چینی بند زن

از بن دندان-از ته دل-با میل و رغبت

چشم کسی آلبالو گیلاس چیدن-نگاه کردن و ندیدن

آفتابه خرج لولهنگ کردن-چیز با ارزشی را در بهای چیز بی‌ارزش دادن

 
 

پدر کشتگی-دشمنی شدید-کینه

تحصیل کرده-درس خوانده

چوغ-چوب

چشمه-نوع-قسم

ته نشین-رسوب کرده
ادب شدن(فهمیدن، با تنبیه عاقل شدن، تجربه آموختن، آدم شدن)

چانه انداختن-جان کندن-حرکت پیش از مرگ

دوش گرفتن-زیر دوش ایستادن و خود را شستن

پینه بسته-دارای پینه-کبره بسته
بازار گرمی کردن-تعریف کردن از کالا برای فروختن آن
تک و پو زدن-به هر دری زدن-با تمام درماندگی کوشیدن

 

 

چارواداری-زشت-وقیح-بی ادبانه

رَب و رُب ندانستن-ساده دل بودن-چیزی نفهمیدن

چشم نازک کردن-ناز و افاده کردن

از دماغ فیل افتادن(بسیار متکبر و خودبین بودن)

خرج اتینا کردن-پولی به مصارف بی هوده رساندن

بی تخم و ترکه-بی فرزند-بی نسل

آب نمک زدن-با شیرین زبانی گفتن

از این حَسن تا آن حَسن صد گز رسن(در باره‌ی دو چیز گویند که ظاهری یکسان و بهایی بسیار متفاوت دارند)
 

دوا شور-شستن فرش با نوعی دوای جلا دهنده

از شیر مرغ تا جان آمیزاد(از سیر تا پیاز)

از دماغ فیل افتادن-بسیار متکبر و خودبین بودن

چراغ-پولی که معرکه گیران درخواست می کنند

حال نداشتن-مریض بودن-بی حال بودن

چینی بند-چینی بند زن

باد خوردن-هوا خوردن

خودخوری-حالت خودخور

پالان کسی را لوخ کردن-به قصد فریب از کسی تعریف کردن

امن و امان(بدون بیم و هراس)

پیه گرگ مالیدن بر کسی-کسی را از چشم دیگران انداختن

این سفر(این بار)
روی شاخ بودن-مسلم بودن-قطعی بودن

چاقچوری-زنی که چاقچور می پوشد-زن باحجاب

 

تو تاریکی رقصیدن-بدون آگاهی کاری را کردن-بی موقع کاری را کردن

پِخ کردن-با گفتن پِخ کسی را ترساندن

 

بی بی قدومه-دختر بچه ای که ادای مادر بزرگ ها را در می آورد

برادر زاده-فرزند برادر

چشم را چهار کردن-دقت بسیار کردن-انتظار شدید بردن-تعجب زیاد کردن

از خدا بی‌خبر(ظالم، نابه‌کار)

پشت بند-به دنبال-در ادامه-چیزی که پس از چیز دیگری بنوشند یا بخورند

درق درق-صدای خوردن دو چیز سخت به هم

خنِس و فنِس-گرفتاری و ناراحتی

پساب-آبی که پیش از این در آن چیزی خیسانده یا جوشانده باشند

بدن نما-جامه ای که بدن از پشت آن دیده شود-آیینه ای که تمام بدن را نشان دهد

خدا برکت بده-نگا. خدا برکت

زیر چاق کردن-برای آماده کردن خود تمرین کردن و مهارت یافتن

دل گُنده-سهل انگار

حسن سینه-چاک کسی که به سر و وضع خود توجه نمی کند
حساب باز کردن-افتتاح حساب بانکی

خرد و خمیر شدن-بسیار خسته شدن-له و لورده شدن

پاپی بودن-دنبال کردن-اصرار ورزیدن

چرند و پرند-پرت و پلا-حرف های مزخرف

دست از پا خطا نکردن-هیچ کار اشتباهی نکردن-تکان نخوردن

الحق-به‌راستی-حقیقتن

پف زدن-ورم کردن-بالا آمدن

خشخاشی-نان خشخاش زده

تنگ-بسیار نزدیک-چسبیده
اجاق کسی کور بودن-نازا بودن-بی فرزند بودن

برقی-دستگاهی که با برق کار می کند-به سرعت-با شتاب

جناغ-استخوان جلو سینه ی مرغ

اجاق-دودمان

تو هچل-انداختن به دردسر انداختن-دچار مشکل کردن

آتش‌پاره-شوخ و شنگ-فرز و چالاک-کرم شبتاب
رگ خواب-نقطه ی ضعف-راه تسلط بر کسی

رخت و پَخت-لباس ها-پوشاک
بانی خیر-نیکوکار-کسی که اثر خیر از خود بجا گذاشته است
چتوَل-یک چهارم

دوخته فروش-کسی که پارچه بخرد-از آن لباس بدوزد و برای فروش عرضه کند

به یک چوب راندن-همه را به یک چشم نگاه کردن

گذری(دیدار کوتاه، سرپایی)

تمام عیار-کامل-خالص-بدون نقص

جوجه مشدی-تازه کار و نا آشنا با آداب و رموز مشدی گری

ذباله دانی-هر مکان کثیف-بی نظم و بی ارزش

روبند کردن-کسی را به رودربایستی به کاری واداشتن

داداش-برادر-لفظی برای ابراز صمیمیت

به قدر پشت خاک انداز-بسیار کوچک و محقر

انداختن(فروختن جنس بنجل و ارزان به بهای گران، درست کردن)

چوب چوبی-دیوار یا در مشبک و چوبی

خوره-جذام-آکله

داراشکنه-سمی قوی از گروه کلرور جیوه
دق دلی-دق دل
زبان دراز-بی ادب-گستاخ-کسی که با گستاخی خارج از حد خود سخن بگوید

بالا تنه-از کمر به بالای بدن

آتو-بهانه-دستاویز-نقطه‌ضعف

 

دراز به دراز-تعبیری برای کسی که مدتی دراز خوابیده است

 
دل دل کردن-تردید داشتن-دو دل بودن
 

تو پوست کسی افتادن-کسی را وسوسه کردن
به جهنم-به درک-خوب شد که چنین شد-خوب است که چنین بد است

 

به پای کسی زحمت کشیدن-برای کسی زحمت کشیدن
تازه به دوران رسیده-نو کیسه-کسی که تازه به ثروت یا به جایی رسیده است

 

اهل دود(سیگاری)

اصحاب منقل-اهل گفت‌وگو و سخن

چِل-خل و دیوانه

خجالت زده کردن-شرمنده کردن-خجالت دادن
آفتاب‌نشین-بیکاره و تنبل
ازرق-چشم زاغ

 

دست به سینه ایستادن-در نهایت ادب و آماده ی فرمان ایستادن
ته دل کسی قرص بودن-خاطرجمع بودن-نگرانی نداشتن

انگشت عسلی به‌دیوار کشیدن(هنگامه بر پا کردن، مردم را متوجه‌ی جایی کردن)

بده بستان-داد و ستد-معامله

الفرار(گریز، بگریز !)

پشت بند-به دنبال-در ادامه-چیزی که پس از چیز دیگری بنوشند یا بخورند

رقاصی-کارهای بی هوده و سبک

زبان تلخی-درشت گویی-گفتار خشن

درش را گذاشتن-سکوت کردن-خاموش شدن

دنبال کسی فرستادن-کسی را احضار کردن

بشکن بشکن-وقت شادی و شادمانی-جشن و سرور

خانه آباد-عبارتی برای تحسین است

حاملگی-آبستنی

تور کردن-زن یا دختری را به دام انداختن
داغ به دل یخ گذاشتن-کاری بی هوده و بی اهمیت کردن

جفنگ-یاوه-سخن بی هوده-هرزه

بی سر و ته-بی معنی-بی هوده-بی نظم

پس گردنی-زدن با کف دست به پشت گردن کسی

رفتن به کسی-شبیه بودن به کسی
حیاط خلوت-حیاط کوچکی در جلو یا پشت خانه
حلبی آباد-آلونک نشین های خارج از شهر
زمین را به آسمان دوختن-گزافه گویی کردن-دروغ های شاخ دار گفتن

دهن کسی را آب انداختن-کسی را به طمع انداختن-میل شدید در کسی ایجاد کردن
دل دل را خوردن-عجله داشتن-بی تاب بودن

جان پناه-محل امن-آن چه جان را حفظ کند. پناهگاه

چله نشین-کسی که از خانه بیرون نمی آید-خانه نشین

 

خانه تکانی-پاکیزه کردن خانه و وسایل خانه به صورنی اساسی در آغاز هر سال

 
دال-خمیده-کج
 

چس آمدن-در حالت عصبانیت به جای خوش آمدی می گویند چس آمدی

حضرت فیل-شخصی موهوم با تیروی بسیار زیاد

خنکای صبح-سحرگاه

آوردن(باعث شدن، ایجاد کردن)

زیر سر کسی بلند بودن-فریفته شدن به وعده های به تر-کسی که روزگار ناداری خود را فراموش کرده است

درگذشتن-صرف نظر کردن-مردن

چارک-یک چهارم
بست زدن-کشیدن یک بست تریاک
خر کسی از پل گذشتن-گره کار باز شدن-از گرفتاری خلاص شدن

بنده منزل-خانه ی من

اهل حال-دوستدار تفریح و خوش‌گذرانی

آب شدن قند توی دل(لذت بسیار بردن)

دیالله-زود باش دیگه !

دستی به سر و صورت کشیدن-خود را مرتب کردن-آرایش کردن

دوما-در ثانی-دیگر آن که-دوم آن که

از آب درآوردن-عمل آوردن-انجام دادن

چاقالو-چاق-فربه

بازی کردن-لق بودن-جفت نبودن

خوش تراش-خوش اندام-خوش قد و بالا
خواب نامه-کتابی که در آن تعبیر خواب ها نوشته شده است
از این رو به آن رو شدن(یکسره دگرگون شدن، به‌کلی تغییر کردن)

چانه-گلوله ی خمیر نان

حرامزادگی-بد ذاتی-مکر

خیمه شب بازی درآوردن-ادا و اطوار در آوردن-حیله و تزویر به کار بردن-خلاف واقع جلوه دادن

جناغ-استخوان جلو سینه ی مرغ
خشکه مقدس-متدینی که جز اطاعت از ظاهر احکام دینی به چیزی تن نمی دهد

دست و پا شکسته-ناقص-ناتمام

رسوایی بالا آوردن-کاری مایه ی رسوایی و شرمساری کردن

پر پر زده-ور پریده-نفرینی با آرزوی جان کندن کسی
خیمه شب بازی-نمایش عروسکی-حیله و تزویر

پس نشستن-عقب نشینی کردن

حمامی-گرمابه دار

پُرز دادن-روی آتش گرفتن مرغ پر کنده برای سوزاندن پرهای ریز آن

پیش خور-از پیش گرفتن حقوق مقرری

پنج تن-محمد-علی-فاطمه-حسن و حسین

چم و خم-آداب و رسوم-فن-ناز و عشوه

خدمت کردن-دوره ی سربازی را طی کردن

زدن به تخته-برای جلوگیری از چشم زخم و برای تعریف و تشویق گفته می شود

تن به کار دادن-زیر بار کار و مسئولیت رفتن-برای کار آماده شدن

پا پتی-پا برهنه

خاله وارسی-فضولی-تحقیق بی مورد
خوار و خفیف-ذلیل-بدبخت

دست به سینه-آماده ی فرمان-در نهایت ادب و احترام

دک و دهن-دک و پوز

چراغ پیه سوز-چراغی فتیله ای که سوخت آن از پیه بود

جو گندمی-مویی که تک تک سفید شده است-موی سیاه و سفید

اوضاع کسی را بی‌ریخت کردن-زندگی کسی را آشفته کردن-کاسه کوزه‌ی کسی را به‌هم ریختن

پیشنماز-کسی که پیشاپیش دیگران نماز می خواند و دیگران به او اقتدا می کنند

پسله خور-آن که نزد دیگران کم می خورد و در نهان بسیار

از کاسه درآمده-بیرون‌زده-ورقلمبیده

حاجی لک لک-لک لک-شخص بلند قد

از جلوی کسی در آمدن-در برابر کسی مقاومت کردن
روی کسی به زمین افتادن-شرمسار شدن به علت رد شدن تقاضا

از دست برآمدن(ممکن و شدنی بودن، از عهده بر آمدن)

دانشگاهی-کسی که در دانشگاه کار می کند-اعضای هیات علمی

پامال شدن-از بین رفتن

پس گوش انداختن-مسامحه کردن-به تاخیر انداختن

ابرو تنگ کردن(ناز و غمزه نمودن، افاده و بی‌اعتنایی کردن)

تیر و ترقه شدن-سخت خشمگین شدن-ناگهان از جا در رفتن و ناسزا گفتن

بز گرفتن-جنس ارزان و پر سود گیر آوردن

به حساب-مثلا-یعنی

زنبور زدن-نیش زدن زنبور

رمبیده-خراب شده-فرو ریخته

زدن به کوه-عاصی شدن و سلاحی برگرفتن و به کوه پناه بردن

با کرم الکاتبین بودن حساب کسی-گرفتار وضعی شدن که فقط خدا می تواند آدم را نجات بدهد
 

فال بد زدن

پشت رو-وارونه

در باغ سبز نشان دادن-وعده های فریبنده دادن-امید واهی برای کسی ایجاد کردن

زاغ چشم-کسی که چشمان آبی رنگ دارد

 

به خون کسی تشنه بودن-کینه ی کسی را سخت در دل داشتن-با کسی سر جنگ داشتن

آب بستن در چیزی-آبکی و رقیق کردن

از جیب خوردن(در آمد نداشتن، از بس‌انداز خرج کردن)

 

راه به ده بردن-حاصلی داشتن-موفق شدن

جامغولک بازی-حقه بازی-فریب کاری

زدن خود به آن راه-خود را به نادانی

زاغه نشین-کسی که در خانه ای محقر و آغل مانند زندگی می کند

دَم کرده-پر رطوبت-باد کرده

اما-اشکال‌تراشی-ایجاد شبهه

کسی را اذیت و آزار کردن

زانو بند-پارچه ی کشی حلقه مانند که برای حفاظت زانو در برابر ضربه یا در رفتگی بزر آن می بندند
آدم دیرجوش(کسی که به سختی با دیگران انس می‌گیرد)

از بی‌کاری مگس پراندن(بی‌کار و بدون سرگرمی ماندن)

دریافت-گرفتن-ادراک

 

تک و تو-توان و قدرت-شتاب

بازاریاب-کسی که کارش پیداکردن مشتری برای کالای خاصی است

دهن کسی گرم بودن-خوش سخن و مجلس آرا بودن

پیله ی کسی به کسی گرفتن-کسی را اذیت کردن

روی داریه ریختن-رسوا و بی آبرو کردن-برملا کردن-آشکار کردن

چرکو-آدم کثیف

پا خوردن-فریب خوردن

آش کشک خاله-کار ناگزیر-تکلیفی که بر عهده‌ی کسی باشد

انگشت کردن-انگشت رساندن

دیوار حاشا بلند است-به آسانی می توان موضوع را انکار کرد

آتش به جان ( گور) گرفته(ذلیل‌شده، ورپریده)

راه بردن-بلد بودن-دانستن-اداره کردن-سامان دادن

از راه به‌در بردن(فریب دادن، اغوا کردن)

آخش درآمدن(از درد نالیدن)

خروار-کنایه از مقدار زیاد
بالا آوردن-استفراغ کردن

 

ته چیزی را بالا آوردن-تا آخر خوردن-تمام کردن

رمبیده-خراب شده-فرو ریخته

پس نشستن-عقب نشینی کردن

راه راه-دارای خطوط موازی

روشن شدن-نشئه شدن-مست شدن-سرحال آمدن

پاترس-ترساندن کودکان برای بازداشتن از کاری

بزن-شجاع-دلاور-اهل دعوا و مرافعه

از سرما چاقو دسته کردن-به پهلو دراز کشیدن و زانوها را روی شکم جمع کردن و دست‌ها را میان پاها فرو بردن

پَر جبرئیل-چیز کمیاب و نادر-پول

خیک محمد-آدم چاق و فربه

خرکی-سخت بی ادبانه-خارج از ظرافت

بغل دست-کنار دست-پهلوی دست

دل و روده ی چیزی را در آوردن-اجزای درون چیزی را به هم زدن و بیرون ریختن
آدم دیرجوش(کسی که به سختی با دیگران انس می‌گیرد)
دست آویز-بهانه-مستمسک-عذر

پی نخود سیاه فرستادن کسی-کسی را از سر خود باز کردن

پا به پا کردن-مردد بودن-درنگ کردن

زیر گوشی-بالش بسیار کوچک که هنگام خواب زیر گوش می نهند

جا افتادن-سر جای خود آمدن

خوردن سر کسی-سبب مرگ کسی شدن-کسی را دق مرگ کردن-در نتیجه ی پرحرفی کسی را کلافه کردن

دل واپس-نگران-چشم به راه-مضطرب

چشم چرانی-هرزه نگاهی-به رن و دختر مردم نگاه کردن

آخرین تیر ترکش(آخرین تدبیر)

خشتک کسی را جر دادن-نگا. خشتک پاره کردن

خبر داغ-خبر بسیار مهم

 

برخورد کردن-تصادف کردن-دیدارکردن

تَفت دادن-کمی سرخ و برشته کردن-بی روغن حرارت دادن

آماده‌باش-حالت آماده بودن برای رویارویی با خطر

راه بردن-بلد بودن-دانستن-اداره کردن-سامان دادن

زبر-خشن-غیر لطیف

از کسی رودست خوردن-از کسی فریب خوردن

چروک خوردن-نگا. چروک افتادن

دُز کردن-فروختن چیزی که پیش از آن فروخته شده بوده است

پلاس شدن-مدت زیادی در جایی ماندن-جایی را پاتوق خود کردن
خوراک-مصرف یک دوره ی معین

آقایی فرمودن-لطف کردن-محبت کردن

راه به ده بردن-حاصلی داشتن-موفق شدن

 

جیز گر-ربا خوار-کسی که از دیگران برای دادن مکان غیرقانونی پول می گیرد

دل کسی تاقچه نداشتن-بی نهایت رک و صریح بودن

خرناس کردن-خرخر کردن در خواب

ریپ زدن-نامیزان کارکردن موتور

برادر خواندگی-ایجاد برادری با دیگری-دوستی بسیار نزدیک و صمیمی

رُک زده-زل زده-خیره شده

آبکش کردن-سوراخ سوراخ کردن
به حق چیزهای ندیده و نشنیده-پس از شنیدن حرفی یا دیدن چیزی تعجب آور می گویند

حسینقلی خانی-با هرج و مرج-بی قانون

زه زدن-بیرون شدن کمی رطوبت از مخرج-از زیر کار شانه خالی کردن-منصرف شدن

 

آرد خود را بیختن و الک را آویختن(کسی که وظایف زندگی‌اش را انجام داده و دیگر توقعی از او نیست)
خوش نقش-خوش اقبال-پارچه یا قالی که نقش های زیبا دارد

بو دادن-بوی بد دادن-مشکوک بودن

اسم درگوشی(نام دوم فرد مسلمان که نام یکی از امامان است)

دست پاچگی-شتاب زدگی-اضطراب

حِکِه ای-مردم آزار-کرمکی-ناراحت

جد و آباد کسی را گفتن-آبا و اجداد کسی را دشنام دادن

در یک جوی نرفتن آب کسی با کسی-همداستان شدنشان ممکن نبودن-با هم نساختن

پشت اندر پشت-نسل اندر نسل

چین چینی-پر چین

حَب-قرص

باب-مرسوم-معمول