دیشب در آخر طولانی ترین ماه گرفتگی قرن بیست و یه اتفاق افتاد و مردم سراسر دنیا به تماشای این پدیده طبیعی عجیب نشستند. ماه گرفتگی بعدی ۷ سال دیگه رخ میده اما تا سال ۱۴۸۴ شمسی مردم دنیا دیگه تماشاگر ماه گرفتگی کلی تا این حد طولانی نیستن. به همین مناسبت شاید بد نباشه کمی بیشتر درباره این پدیده نجومی عجیب بدونیم. در ادامه به حقایقی باحال و خواندنی درباره ماه گرفتگی می پردازیم.
۱- ماه گرفتگی تنها طی یه ماه کامل اتفاق می افته
وقتی ماه در مقابل خورشید و زمین میان اون دو قرار میگیره، سایه زمین روی ماه میفته و ماه گرفتگی یا یعنی، خسوف اتفاق می افته. اما هر ماه تماشاگر اتفاق افتادن خسوف طی یه ماه کامل نیستیم چون مدار کره ماه ۵ درجه از مدار کره زمین انحراف داره و کره ماه بیشتر در زیر یا بالای صفحه مدار زمین قرار میگیره.
۲- سه نوع خسوف هست
ماه گرفتگی می تونه کلی، جزئی و نیم سایه ای باشه. ماه گرفتگی کلی وقتی اتفاق می افته که سایه زمین به طور کامل ماه رو می پوشونه. ماه گرفتگی جزئی (تصویر بالا) وقتی اتفاق میفته که سایه زمین فقط بخشی از ماه رو می پوشونه. ماه گرفتگی نیم سایه ای هم وقتی اتفاق می افته که ماه از قسمت نیم سایه زمین عبور می کنه.
نیم سایه یعنی منطقه ای که زمین فقط یه تیکه از پرتوهای خورشید رو مسدود می کنه و مانع از رسیدن این تابشا به ماه می شه.
این نوع ماه گرفتگی عموما از چشم تماشاچیان گذری و غیر حرفه ای آسمون شب مخفی می مونه.
خسوف، چه کلی باشه چه جزئی یا نیم سایه ای، دو تا چهار بار در سال، در زمان عبور ماه از بخشایی از سایه زمین اتفاق می افته.
۳- خسوف از روی کره ماه هم میشه دید
اگه در زمان وقوع خسوف روی کره ماه باشین، کره زمین رو تاریک می بینین چون در این حالت، خورشید در پشت اون قرار میگیره. هم اینکه دور تا دور کره زمین یه حلقه نورانی به رنگ قرمز می بینین که واقعا همون نور خورشیده که از بین اتمسفر کره زمین پراکنده شده.
۴- تجزیه نور باعث می شه ماه در زمان خسوف به رنگ قرمز دیده شه
وقتی ماه مایل به رنگ قرمز دیده می شه به اون ماه خونین می گن و این اتفاق در جریان ماه گرفتگی، به دلیل تجزیه نور در اتمسفر کره زمین اتفاق می افته. به این پدیده «پراکندگی ریلی» می گن. واقعا، همین مسأله دلیل رنگ مایل به قرمز طلوع و غروب خورشید همه.
۵- مدت زمان خسوفا فرق داره
به طور کامل مشخصه که ماه گرفتگیا هیچوقت تا ابد ادامه پیدا نمی کنن. بعضی خسوفا طولانی تر و بعضی کوتاه تر هستن. این مسأله به شکل سایه زمین بستگی داره.
واقعا، این سایه شکلی مخروطی داره پس بسته به نقطه عبور ماه از این سایه، زمان خارج شدن ماه از سایه فرق داره.
۶- ماه گرفتگیا طی میلیونا تا میلیاردها سال آینده به شکل دیگری رخ میدن
کره ماه هر ساله به اندازه ۱/۶ اینچ (حدود ۴ سانتیمتر) از زمین دور می شه.
همین مسأله دلیل می شه تا در آخر شکل سایه زمین روی ماه دچار تغییر شه.
۷- تماشای ماه گرفتگی بی خطره
برخلاف تصور عادی، تماشای خسوف با چشم غیر مسلح خطر چندانی نداره چون ماه گرفتگی کم نورتر از ماه کامله. اما تماشای خورشید گرفتگی یا همون کسوف، باید حتما با لوازم انجام شه.
۸- برخلاف خورشید گرفتگی، خسوف از همه جا قابل رؤیته
خورشید گرفتگی رو فقط در نقاط خاصی از دنیا میشه تماشا کرد اما ماه گرفتگی از هر نقطه زمین موقع شب میشه دید.
۹- ماه گرفتگی بیشتر از خورشید گرفتگی اتفاق می افته
دلیل این مسأله سایه زمینه که اندازه اون کمی بزرگ تر از کره ماهه.
۱۰- پدیده سلنلیون وقتی اتفاق می افته که خسوف و طلوع خورشید همزمان اتفاق بیفته
پدیده نادر سلنلیون (Selenelion) تنها قبل از غروب آفتاب یا بعد از طلوع خورشید اتفاق می افته و طی اون خورشید و ماه گرفتگی در نقاط جور واجور آسمون درست در بالای خط افق ظاهر می شن.
۱۱- مردم دوران باستان ماه گرفتگی رو نشونه بدی می دونستن
از نظر اونا این اتفاق به معنی اون بود که خدایان از آدم عصبانی هستن. یه سریای دیگه هم تصور می کردن موقع خسوف، ماه شکار یه پلنگ می شه و به خاطر همین ماه به رنگ قرمز در میاد.
۱۲- کریستوف کلمب با علم به ماه گرفتگی تونست خود رو از یه هچل نجات دهد
کریستوف کلمب، جهانگرد شهیر در سرزمین جامائیکا گرفتار شده بود که با علم به ماه گرفتگی تونست بومیان رو مجبور به خدمت به خود کنه.
ماه ها از حضور کلمب و خدمه کشتی اش در سرزمین جامائیکا می گذشت و بومیان از تأمین غذای اونا خسته شده بودن. کلمب با دانشی که از ماه و پدیده ماه گرفتگی داشت تونست خسوف سال ۱۵۰۴ میلادی رو پیش بینی کنه.
اون اما بدون اشاره به حقیقت امر، ادعا کرد که خدای اون از بدرفتاری بومیان با سیاحان خشمگینه. وقتی خسوف کامل اتفاق افتاد، بومیان که از کلمب و خدای عصبانی اون ترسیده بودن، راضی شدن بازم غذای اونا رو تأمین کنن.
۱۳- بخشی از سایت آژانس فضایی ناسا به پدیده خسوف اختصاص داره
بخشی از سایت ناسا به اطلاعات مربوط به ماه گرفتگیای گذشته و آینده اختصاص یافته و جا و زمان مشاهده خسوفا از اطلاعاتی هستن که در این بخش ارائه شده.